افرادي كه به آنها استادان مسلم سينما در عالم روشنفكري مي‌گويند، در جلسات خصوصي كه با هم داريم نقطه‌نظرات عجيب و جالبي ارائه مي‌كنند، مثلا يكي از كارگردان‌هايي كه جزو همين جريان روشنفكري محسوب مي‌شود در ارتباط با اخراجي‌ها عنوان كرد از فيلم اول همه ما بهتر بود. تعجب مي‌كنم چرا با اين فيلم اين طور برخورد مي‌كنند، ولي خب حاضر نيستند اين حرف را علني و رسانه‌اي بيان كنند.

مقدس‌مآبي يا دينداري؟

به نظر من جامعه امروز ما دارد شبيه سينما مي‌شود. در دانشگاه‌ها دختر و پسر همديگر را به اسم كوچك صدا مي‌كنند، چيزي كه از چند سال پيش در پشت صحنه سينما رواج دارد يا حتي روابط در بيشتر محافل خصوصي و عمومي. در شركت‌هاي خصوصي و حتي بعضا دولتي روابط برخي استادان با دانشجويان چيزي بهتر از سينما نيست، اما تفاوتش اين است كه سينماگران در چشم هستند، اخبار آنها زود پخش مي‌شود و براي همه جذابيت دارد.

مي‌شود اخلاق‌مدار بود. پايبند به باورها و اعتقادات بود و كار هم كرد.

بايد از ديگران پرسيد، اما معتقدم خيلي‌ها كه در سينما در ظاهر به گونه اي هستند ، چون به خلوت مي‌روند آن كار ديگر مي‌كنند!

ببينيد من متوجه منظور شما نمي‌شوم، اما مي‌توانم بگويم من در جنگ با امثال اخراجي‌ها زندگي كردم. من مسئول دسته آنها بودم و زماني كه مي‌خواستند آنها را بيرون كنند من مجبور شدم بين مسئوليتم و دفاع از آنها يكي را انتخاب كنم.

بله، اما چون نمي‌خواستم خودروايي و خودتعريفي شود، آن را در فيلم نياوردم، در قصه واقعي، من به خاطر اخراجي‌ها مسئوليتم را از دست دادم، اما اين در فيلم نيامد. من با آن گروه از بچه‌ها براي عمليات رفتم، اما يك عده از افراد مي‌خواستند اينها را بيرون كنند، شب عمليات ترسيدند و فرار كردند، اما همين بچه‌ها آمدند، جنگيدند و حتي شهيد شدند. در زمان نشريه هم يك عده از كساني كه در نشريه من كار مي‌كردند اخراجي‌هاي نشريات ديگر بودند.

در سينما سعي كردم تلفيقي بين افرادي كه پرچمدار سينماي جنگ هستند و افراد جديد ايجاد كنم؛ مثلا براي اولين بار مي‌بينيد امين حيايي در كنار سيد جواد‌هاشمي و قاسم زارع كه پاي ثابت سينماي جنگ بودند، قرار گرفت. اين تلفيق و تركيب را اولين‌بار من انجام دادم و فكر مي‌كنم موفق هم بود. ما مي‌خواستيم اين مرز را بشكنيم و شكست. خيلي از آدم‌هايي كه با هم كار نمي‌كردند الان با هم در تعامل هستند. به نظر من بين مردم هم اين اتفاق افتاد.

بله. فيلم اين كار را كرد، كاري كه بايد دولت و نظام انجام مي‌داد همه عوامل و بازيگران با هم انجام دادند.

بله، البته نبايد لو داد، اما ما يك سري افراد داريم كه سابقه جبهه آنها به شش ماه نمي‌رسد يا حتي از شهرك دفاع مقدس آن‌طرف‌تر نرفته‌اند و فقط در فيلم‌هاي ما بازي كرده‌اند، اما متاسفانه انتقاد مي‌كنند كه جنگ اين طور بوده، آن‌طور نبوده و دفاع مقدس را زير سوال مي‌برند. سردار همداني، فرمانده سابق لشكر 27 بعد از ديدن فيلم اخراجي‌ها براي من تعريف كرد كه اول جنگ با كمبود نيرو مواجه شدند. دادستان ايلام به آنها اعلام مي‌كند تعدادي از افراد در زندان‌هاي غرب كشور محكوم به اعدام هستند. اگر مايليد آنها را براي جنگ ببريد. سردار همداني مي‌گويند ما زنداني‌ها را برديم و با آنها گردان تشكيل داديم و خيلي‌ها هم شهيد شدند. خب اين از آن ناگفته‌هاي جذاب جنگ است. من آنقدر اين چند ساله تحت فشار بودم كه مجبور مي‌شوم داشته‌هاي خودمان را هم انكار كنم، بعضي‌ها براي اين كه اخراجي‌ها را زير سوال ببرند روي مين رفتن بچه‌ها را هم انكار مي‌كنند.

مثلا ماجراي كودتاي نوژه، سرلشكر شهيد حسين لشكري كه طولاني‌ترين مدت اسارت را داشته تعريف مي‌كرد وقتي جنگ در شهريور 1359 شروع شد خيلي از خلبان‌هايي كه در كودتاي نوژه در تيرماه 1359 محكوم بودند، داوطلبانه خواستند بروند جبهه. آمدند و جزو خلبان‌هاي جنگ شدند و رفتند در دل دشمن. خيلي از اينها حتي ضدانقلاب بودند، اما پاي وطن ايستادند يا در گردان سلمان چهارده‌ پانزده نفر امثال مجيد سوزوكي بودند، مثلا آدمي كه تا الان در خيابان چاقوكشي مي‌كرده حالا متحول شده و آمده در جبهه با دشمن مي‌جنگد، چرا نبايد اينها را بگوييم؟ خيلي‌ها تحت‌تاثير امام(ره) تغيير كردند. وقتي شهيد آويني مي‌گويد من از راه رفته با شما حرف مي‌زنم و مي‌گويد سبيل نيچه‌اي داشته و... خود شهيد آويني يكي از همين سوژه‌هاست. شهيد آويني، مجيد سوزوكي عرصه فرهنگ است. اگر ما همين نگاه را مي‌داشتيم با نسل جديد هم مي‌توانستيم سمپاد همين قصه را داشته باشيم تا اين كه احساس كنند با آنها در تقابل هستيم.

نمي‌دانم! من كار خودم را كردم. اگر كساني 20 فيلم مي‌سازند كه يكي از آنها ماندگار يا جريان‌ساز شود، اين اتفاق براي من در «فقر و فحشا» و در سينماي داستاني با اخراجي‌ها افتاد.

فكر مي‌كنم كار بعدي، چاپ همان دائره‌المعارف باشد كه 20 سال از عمرم را صرفش كردم و از همه مديوم‌هاي قبلي از لحاظ علمي و فرهنگي مهم‌تر است، اما خب مخاطب عام ندارد.

فكر مي‌كنم سينما آخرين مديوم باشد و هنوز هم جا دارد و فكر نمي‌كنم به حوزه سياست برگردم.

اين را مي‌توانم بگويم كه خط را ما شكستيم. بالاخره نگاه غيررسمي ما بوديم. نشرياتي وجود داشتند كه منتسب به جاهايي بودند. داراي بودجه‌هاي زياد و ما به اصطلاح پا برهنه بوديم و بدون امكانات. همه مي‌دانند شلمچه چه جريان‌سازي عظيمي در حوزه رسانه براي بچه‌ها بود. شلمچه نشريه‌اي بود كه در خانه صفحه‌بندي مي‌شد. همسرم كار تايپش را انجام مي‌داد. افرادي كه در آن مي‌نوشتند همين‌هايي هستند كه الان در سايت‌ها مي‌نويسند و نويسنده روزنامه هستند. آنها آنجا تربيت شدند. نشريه به آنها جرأت داد كه مي‌توانند رسانه داشته باشند و رسانه براي خودش باشد و بعد از آن فكر مي‌كنم با فقر و فحشا مهم‌تر از آن اخراجي‌ها خيلي‌ها جرأت پيدا كردند وارد اين حوزه شوند؛ ولي تنها ايرادش اين است كه دير شده و اين موج بايد ده سال پيش راه مي‌افتاد.

آنها دارند و قدر نيروهاي خودشان را مي‌دانند.

به هر حال آنها آدم‌هاي خاص خودشان را دارند. در جريان‌سازي اصلاح‌طلب‌ها در نشريات در تاريخ مطبوعات ايران، جريان مطبوعات سال 76 خيلي موثر بود؛ روزنامه‌هاي نشاط، آفتاب و صبح امروز، ولي ضعفشان اين است كه مخاطب عام ندارند. ما اين مساله را در تاريخ انقلاب هم داشتيم، مثلا روحانيت به خاطر پيوندي كه با مردم داشت مي‌توانست جريان مردمي را بسيج كند، كاري كه جريان روشنفكري و ملي‌گرايي نمي‌توانست. به‌خاطر همين موضوع، در جاهايي روحانيت و مذهبي‌ها را به جريان ملي تزريق مي‌كرد تا بتوانند با توده‌هاي مردمي ارتباط برقرار كنند مثل جريان نهضت آزادي و ملي ـ مذهبي، اما به دليل اين كه عمق نداشت و به آن اعتقاد نداشتند مؤثر واقع نشد. هنوز هم رسانه‌هاي برخي از اصولگرايان ما هم فكر مي‌كنند با همين سايت‌ها خيلي مي‌توانند در افكار عمومي تأثيرگذار باشند، در حالي كه اين طور نيست. سايت‌هاي آنها مخاطبان خاص و محدودي دارد و خودشان سايت‌هاي همديگر را مي‌خوانند و بحث و تحليل مي‌كنند. من فكر مي‌كنم با زبان مردم براي مردم حرف زدن هنر امام خميني(ره) بود. زدن حرف‌هاي عميق با زبان مردم، كاري كه مولانا در مثنوي انجام مي‌دهد، اما حافظ در جاهايي نمي‌تواند. ما بايد ياد بگيريم و من سعي كردم از اين الگو استفاده كنم.

من ديگر وارد مصداق نمي‌شوم. شايد ده سال پيش مي‌آمديد‌ چنين حرف‌هايي ‌مي‌زدم، ولي الان نه.

بله يك دختر.

البته من در كار خودم از دخترم استفاده كرده‌ام. در اخراجي‌ها همان دختر بچه‌اي كه شيميايي شده بود و امين حيايي از داخل كمد بيرونش آورد، دختر خودم بود. بعد كه بزرگ شد و زماني كه خودش آمد و از نزديك سختي‌هاي كار را ديد ترجيح داد شغل ديگري در آينده داشته باشد. من اگر قرار باشد سفارش كنم كه در اين حوزه كار كند ترجيح مي‌دهم نويسندگي را انتخاب كند؛ زيرا نويسنده جريان‌ساز و ماندگار است.

زماني كه نظر من را بپرسد خودم به خودش خواهم گفت!

خير، به خاطر اين كه در فيلم خودم بازي كرده.

بستگي به خودش دارد. من همه حرف‌هايم را مي‌زنم و تصميم آخر را به عهده خودش مي‌گذارم. به نظر من نويسندگي در سينما حتي از كارگرداني تاثيرگذارتر است.